İKONOGRAFİ 1

HRİSTİYAN İKONOGRAFYASINDA GÖRÜLEN MUSEVİ DİNİ İLE İLGİLİ KONULAR 

DÜNYANIN YARATILIŞI

Yaratılışın İlk Günü- Işık  ve Karanlığın Ayrılması

Çizen: Michelangelo

Yer: Sistine Şapeli

Başlangıçta Tanrı gökleri ve yeri, ardından Sular'ı ve Işık'ı yaratmıştır. Sonra gündüzle geceyi ayırdı. Suların ortasında kubbe yaratarak ona Gök dedi ve Gök altındaki suları bir noktaya çekerek Karalar'ı yarattı. Tohumları kendisinde olan, çimen,meyve,sebze gibi bitkileri ortaya çıkardı. Ardından Gece gökyüzüne Işıklar yerleştirdi. İki büyük ışık yarattı ve onları göklerin kubbesine koydu. Sular canlı varlıklarla doldu. Dünyanın yaratılmaya başlamasının dördüncü günü tüm sular ve denizler canlılarla süslendi. Beşinci gün dünya uçan kuşlarla doldu. Altıncı gün ise sığırlar, sürüngenler ve değişik hayvanlar yaratıldı ve tüm bunlara hakim olması için Tanrı kendi suretinde insanı yaratmak istedi ve yarattı. Onları Dişi ve erkek yaratıp, çoğalınız emrini verdi ve Tanrı bütün yeryüzü üzerindeki tohum veren herşeyi size verdim, bunlar size yiyecek olacaktır dedi. Tanrı yaptığı her şeyin iyiye gittiğini gördü Yedinci gün ise Tanrı bu günü mübarek kıldı ve istirahat etti. İşte Tevrat'ta dünyanın yaratılışı özetle bu şekilde verilir. Doğal olarak hemen bütün toplumlardaki bir günlük tatilin kökeni bu şekilde açıklanmasa da bu anlam ön plandadır.

Yaratılış – Güneşin, Ayın  ve Dünya’nın Yaratılması

Çizen: Michelangelo

Yer: Sistine Şapeli

Yaratılış – Toprak ve  Suyun Ayrılması

Çizen: Michelangelo

Yer: Sistine Şapeli

Yaratılış – Adem’in  Yaratılışı

Çizen: Michelangelo

Yer: Sistine Şapeli

ADEMİN YARATILIŞI

Adem'in Yaratılışı

İkonografiye giriş yapmak için Tevrat'la başlamak gerekir. 4 büyük din içinde ilk gelen din Museviliktir. İlk insanın yaratılışı Tevrat'ta şöyle geçer: Rab ilk olarak değişik maddelerden yapmıştır ama beğenmemiştir. Adem'i balçıktan yaratmıştır. Ve Aden'e(Cennet'e) koymuştur. En son ruh üflemiştir ancak gözleri açık değildir. Daha sonra Adem'in kaburga kemiğinden de Havva'yı yaratmıştır. İkiside çıplaktır ama gözleri kapalı olduğu için farkında değillerdir. Aden'in kapısında Kerobin denilen bazen tamamen kanatlarla tasvir edilmiş bir melek durur. Aden'de 4 tane nehir bulunur. Bunlar: Pişon,Gihon,Fırat,Dicle'dir. Rab onlara Cennet'te yaşayıp her ağaçtan diledikleri meyveyi yiyebilmelerine izin vermiştir ancak bir tek ağaçtan meyve yememelerini söylemiştir. Bu ağacın adı Bilgelik Ağacı'dır. 

Kerobin (Seraphim)

Aden

CENNETTEN KOVULUŞ

Bir süre sonra Adem'le Havva'nın yanına yılan gelir. Havva'ya Bilgelik Ağacı'ndan meyve yerlerse hiçbir şey olmayacağını ve Bilgelik Ağacı'nın meyvesinin sonsuz olarak cennette kalmalarını sağlayacağını fısıldamıştır. Havva bir tane kendisi ısırıp diğerini de Adem'e uzatmıştır. Yılan(şeytan) amacına ulaşıp onları kandırmıştır. Rab Adem ile Havva'nın gözlerini açmış , ikiside çıplak olduklarını anlayınca incir yapraklarıyla vücutlarını kapatmıştır. Yılan bu yaptığına karşılık sürünerek yaşama ve toprak yeme ile cezalandırılmıştır. Adem ve Havva'da cennetten kovulmuş topraktan beslenme ile cezalandırılmıştır. Havva'ya gebelikte ve doğumda ağrı ile cezalandırmıştır. Bu yüzden Musevilik'te Ademden doğan insanların hepsi lanetlenir. Bu lanet 5500 seneliktir. Yahudiler takvim olarak 5500'den geriye doğru sayarlar. Hristiyanlığa görede Ademden doğan her çocuk günahla doğmuştur ve arınması için vaftiz edilir.

Adem çiftçilikle uğraşmıştır. Doğadaki hayvanların bugünkü isimleri Adem vermiştir.

Adem'in ikişer tane ikiz çocuğu olmuştur. 1 kız 1 erkek şeklinde doğmuştur. Erkeklerden birinin ismi Habil diğerinin ismi Kabil'dir. Habil çoban Kabil ise çiftçidir. Habil tanrıya hayvan sunar ve tanrı bundan çok memnundur. Ancak Kabil'in sunduğu ürünleri beğenmez. Kabil buna çok öfkelenir ve Habil'i bir taşla öldürür. Tanrı çok kızar ve onu lanetler. Kimsenin onu öldürmemesi içinde ona bir işaret koyar. Ademin daha sonra kızları ve oğulları olur ancak soyun devamının nasıl sağlandığı belli değildir. Bir görüşe göre bir defa olmak üzere kardeşler çapraz olarak birbirleriyle birleşmiştir.

Habil ve Melkisedek'in Sunuları

   Tiziano, 1 542-44, Venedik-Kabil’in Habil’i Öldürmesi

Adem yüz otuz yaşındayken kendi suretinde bir oğlu oldu. O'nun adını Şit koydu.

 Şit'in doğumundan sonra Adem sekiz yüz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu. Şit yüz beş yaşındayken oğlu Enoş doğdu. Enoş'un doğumundan sonra Şit sekiz yüz yedi yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu. Şit toplam dokuz yüz on iki yıl yaşadıktan sonra öldü. Enoş doksan yaşındayken oğlu Kenan doğdu. Kenan'ın doğumundan sonra Enoş sekiz yüz on beş yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu. Enoş toplam dokuz yüz beş yıl yaşadıktan sonra öldü. Kenan yetmiş yaşındayken oğlu Mahalalel doğdu. Mahalalel'in doğumundan sonra Kenan sekiz yüz kırk yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu. Kenan toplam dokuz yüz on yıl yaşadıktan sonra öldü. Mahalalel altmış beş yaşındayken oğlu Yeret doğdu. Yeret'in doğumundan sonra Mahalalel sekiz yüz otuz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu. Mahalalel toplam sekiz yüz doksan beş yıl yaşadıktan sonra öldü. Yeret yüz altmış iki yaşındayken oğlu Hanok doğdu. Hanok'un doğumundan sonra Yeret sekiz yüz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.  Yeret toplam dokuz yüz altmış iki yıl yaşadıktan sonra öldü. Hanok altmış beş yaşındayken oğlu Metuşelah doğdu. Metuşelah'ın doğumundan sonra Hanok üç yüz yıl Tanrı yolunda yürüdü. Başka oğulları, kızları oldu. Hanok toplam üç yüz altmış beş yıl yaşadı. Tanrı yolunda yürüdü, sonra ortadan kayboldu, çünkü Tanrı onu yanına almıştı. Metuşelah yüz seksen yedi yaşındayken oğlu Lamek doğdu. Lamek'in doğumundan sonra Metuşelah yedi yüz seksen iki yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.   Metuşelah toplam dokuz yüz altmış dokuz yıl yaşadıktan sonra öldü. Lamek yüz seksen iki yaşındayken bir oğlu oldu. "RAB'bin lanetlediği bu toprak yüzünden çektiğimiz eziyeti, harcadığımız emeği bu çocuk hafifletip bizi rahatlatacak" diyerek çocuğa Nuh[i] adını verdi.

  30 Nuh'un doğumundan sonra Lamek beş yüz doksan beş yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu. Lamek toplam yedi yüz yetmiş yedi yıl yaşadıktan sonra öldü.

NUH

Nuh beş yüz yıl yaşadıktan sonra Sam, Ham ve Yafet adlı oğulları doğdu. 

Nuh'un zamanında kötülükler çoğalmıştı. Rab insanı yarattığına pişman olmuştu. Tanrı'nın gözünde yeryüzü bozulmuş, zorbalıkla dolmuştu. Ama Nuh doğru düzgün biriydi. Tanrı Nuh'a, "İnsanlığa son vereceğim" dedi, "Çünkü onların yüzünden yeryüzü zorbalık doldu. Onlarla birlikte yeryüzünü de yok edeceğim.

  Selvi ağacından bir gemi yapmasını ister. Bu geminin içini ve dışını ziftle kaplamıştır.Gemiyi şöyle yapacaksın: Uzunluğu üç yüz[ii], genişliği elli[iii], yüksekliği otuz arşın[iv] olacak. Oğulları, karısı ve gelinleriyle birlikte gemiye binip yanlarına her canlıdan birer tane dişi ve erkek almasını söyler. Yanına hem kendin, hem onlar için yenebilecek ne varsa al, ilerde yemek üzere depolamasını söyler. Yeryüzünde soyları tükenmesin diye yanına temiz sayılan hayvanlardan erkek ve dişi olmak üzere yedişer çift, kirli sayılan hayvanlardan ikişer çift, kuşlardan yedişer çift almıştır. Nuh gemiyi yaptı, ailesi ve hayvanlarla birlikte bindiler. Rab 40 gün 40 gece yağmur yağdırdı. Sular yükseldi. Dağlar su altında kaldı.

Yeryüzündeki bütün canlılar yok oldu. Onuncu ayda sular biraz çekilmeye başladı. 40 gün sonra Nuh yeryüzündeki suların çekilip çekilmediğini öğrenmek için karga gönderdi. Karga geri dönmedi,daha sonra bir güvercin yolladı ve güvercin ayağında zeytin dalıyla geri döndü.

Nuh’un Gemisi  San Marco Kilisesi  13. yy.ın ilk çeyreği  Venedik

Nuh'un Güvercini Göndermesi

Nuh altı yüz bir yaşındayken, birinci ayın birinde yeryüzündeki sular kurudu. Nuh geminin üstündeki kapağı kaldırınca toprağın kurumuş olduğunu gördü.

Kendisi ve ailesiyle birlikte gemideki hayvanları çıkarttı ve doğaya bıraktı. Nuh ailesiyle birlikte buraya yerleşti. Sunak yaptı ve temiz sayılan hayvanlardan yakıp tanrıya sundu. Tanrı bu adaktan hoşnut kaldı ve Nuh ile ailesini kutsadı.

 Nuh üzümlerden şarap yapmıştır. Bu yaptığı şarabı fazla içince sarhoş olmuş ve çıplak bir şekilde uzanmıştır. Bunu gören Ham kardeşlerine babasının halini anlatıp dalga geçer. Bunun üzerine Nuh Ham ve ondan doğacak oğullarının kardeşlerinin çocuklarının buyruğu altında olacağını söyler ve  onu lanetler

NUHUN OĞULLARININ SOYU

Tufandan sonra kendi oğulları doğan Nuh'un oğulları Sam, Ham ve Yafet'in öyküsü:

2 Yafet'in oğulları: Gomer, Magog, Meday, Yâvan, Tuval, Meşek, Tiras.

  3 Gomer'in oğulları: Aşkenaz, Rifat, Togarma.

  4 Yâvan'ın oğulları: Elişa, Tarşiş, Kittim, Rodanim.

  5 Kıyılarda yaşayan insanların ataları bunlardır. Ülkelerinde çeşitli dillere, uluslarında çeşitli boylara bölündüler.

  6 Ham'ın oğulları: Kûş, Misrayim, Pût, Kenan.

  7 Kûş'un oğulları: Seva, Havila, Savta, Raama, Savteka. Raama'nın oğulları: Şeva, Dedan.

  8 Kûş'un Nemrut adında bir oğlu oldu. Yiğitliğiyle yeryüzüne ün saldı.

  9 RAB'bin önünde yiğit bir avcıydı. "RAB'bin önünde Nemrut gibi yiğit avcı" sözü buradan gelir.

  10 İlkin Şinar topraklarında, Babil, Erek, Akat ve Kalne kentlerinde krallık yaptı.

  11-12 Sonra Asur'a giderek Ninova, Rehovot-İr, Kalah ve Ninova ile önemli bir kent olan Kalah arasında Resen kentlerini kurdu.

  13-14 Misrayim Ludlular'ın, Anamlılar'ın, Lehavlılar'ın, Naftuhlular'ın, Patruslular'ın, Filistliler'in ataları olan Kasluhlular'ın ve Kaftorlular'ın atasıydı.

  15-18 Kenan ilk oğlu Sidon'un[i] babası ve Hititler'in, Yevuslular'ın, Amorlular'ın, Girgaşlılar'ın, Hivliler'in, Arklılar'ın, Sinliler'in, Arvatlılar'ın, Semarlılar'ın, Hamalılar'ın atasıydı. Kenan boyları daha sonra dağıldı.

  19 Kenan'ın sınırı Sayda'dan Gerar, Gazze, Sodom, Gomora, Adma ve Sevoyim'e doğru Laşa'ya kadar uzanıyordu.

  20 Ülkelerinde ve uluslarında çeşitli boylara ve dillere bölünen Hamoğulları bunlardır.

  21 Yafet'in büyüğü olan Sam'ın da çocukları oldu. Sam bütün Ever soyunun atasıydı.

  22 Sam'ın oğulları: Elam, Asur, Arpakşat, Lud, Aram.

  23 Aram'ın oğulları: Uts, Hul, Geter, Maş.

  24 Arpakşat Şelah'ın babasıydı[ii]. Şelah'tan Ever oldu.

  25 Ever'in iki oğlu oldu. Birinin adı Peleg'di[iii]. Çünkü yeryüzündeki insanlar onun yaşadığı dönemde bölündü. Kardeşinin adı Yoktan'dı.

  26-29 Yoktan Almodat'ın, Şelef'in, Hasarmavet'in, Yerah'ın, Hadoram'ın, Uzal'ın, Dikla'nın, Oval'ın, Avimael'in, Şeva'nın, Ofir'in, Havila'nın, Yovav'ın atasıydı. Bunların hepsi Yoktan'ın soyundandı.

  30 Doğuda, Meşa'dan Sefar'a uzanan dağlık bölgede yaşarlardı.

  31 Ülkelerinde ve uluslarında çeşitli boylara ve dillere bölünen Samoğulları bunlardı.

  32 Tufandan sonra kayda geçen, ulus ulus, boy boy yeryüzüne yayılan bütün bu insanlar Nuh'un soyundan gelmedir.

            Sam'dan Abram'a

(1.Tar. 1:24-27)

  10 Sam'ın soyunun öyküsü: Tufandan iki yıl sonra Sam yüz yaşındayken oğlu Arpakşat doğdu.

  11 Arpakşat'ın doğumundan sonra Sam beş yüz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.

  12 Arpakşat otuz beş yaşındayken oğlu Şelah doğdu.

  13 Şelah'ın doğumundan sonra Arpakşat dört yüz üç yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu[ii].

  14 Şelah otuz yaşındayken oğlu Ever doğdu.

  15 Ever'in doğumundan sonra Şelah dört yüz üç yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.

  16 Ever otuz dört yaşındayken oğlu Peleg doğdu.

  17 Peleg'in doğumundan sonra Ever dört yüz otuz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.

  18 Peleg otuz yaşındayken oğlu Reu doğdu.

  19 Reu'nun doğumundan sonra Peleg iki yüz dokuz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.

  20 Reu otuz iki yaşındayken oğlu Serug doğdu.

  21 Serug'un doğumundan sonra Reu iki yüz yedi yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.

  22 Serug otuz yaşındayken oğlu Nahor doğdu.

  23 Nahor'un doğumundan sonra Serug iki yüz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.

  24 Nahor yirmi dokuz yaşındayken oğlu Terah doğdu.

  25 Terah'ın doğumundan sonra Nahor yüz on dokuz yıl daha yaşadı. Başka oğulları, kızları oldu.

  26 Yetmiş yaşından sonra Terah'ın Avram, Nahor ve Haran adlı oğulları oldu.

  27 Terah soyunun öyküsü: Terah Avram, Nahor ve Haran'ın babasıydı. Haran'ın Lut adlı bir oğlu oldu.

  28 Haran, babası Terah henüz sağken, doğduğu ülkede, Kildaniler'in Ur Kenti'nde öldü.

  29 Abram'la Nahor evlendiler. Abram'ın karısının adı Saray, Nahor'unkinin adı Milka'ydı. Milka Yiska'nın babası Haran'ın kızıydı.

  30 Saray kısırdı, çocuğu olmuyordu.

  31 Terah, oğlu Abram'ı, Haran'ın oğlu olan torunu Lut'u ve Abram'ın karısı olan gelini Saray'ı yanına aldı. Kenan ülkesine gitmek üzere Kildaniler'in kenti Ur'dan ayrıldılar. Harran'a gidip oraya yerleştiler.

  32 Terah iki yüz beş yıl yaşadıktan sonra Harran'da öldü.

ABRAM VE SARAH

Abram ve yeğeni Lut birlikte kenan ülkesine giderler. Burada ticaret yaparlar. Lut ve ailesi, Abram ve karısı ile Mısır'a gider. Karısı güzel ve genç bir kadın olduğu için Abram kardeşi olduğunu söyler. Karısı firavunun sarayında çalışır. Bir süre sonra karısı olduğu anlaşılınca Abram ve Sarah Mısırdan kazandıkları mallarla birlikte sürgün edilir.

Lut ve Abramın malları çok olduğu için aynı yerde yaşayamadılar. Hayvanları için yeterince otlak bulamayan Lut Sodom ve Gomorra'ya gitti. Burasının halkı çok kötüydü. Tanrıya karşı büyük günahlar işliyordu.

Üstte gördüğümüz sahne Abram ve Sarah'a meleklerin ziyarete gelmesini anlatıyor.

Abram'ın karısı Sarah kısırdı. Çocukları olmadığı için Sarah hizmetçisiyle birlikte olmasını ister. Bu yüzden ilk çocuğu hizmetçisi Hacer'den olur ve ismini İsmail koyarlar.  

İlk olarak Abram kapıda 3 kişi görür. Gelenlerin melek olduğunu anlar ve ayaklarını yıkar. Daha sonra melekler için buzağı kurban eder ve yemeğe geçerler. Mlekler Abram'a: Artık senin adın Abram değil İbrahim olacak, karının adı Sarah değil Sara olacak der. Bir çocuğun olacak ve seninle doğan her çocuk sünnet edilecek. Doğacak çocuğunu ismini İshak koyacaksın ve bana kurban edeceksin der. Karısı çocuğunun olamayacağını düşünür ve güler. Melekler neden güldün diye sorarlar. Sara gülmediğini söyler.

İbrahim ve oğlu İsmail sünnet olur ve onunla birlikte evdeki kölelerde sünnet olurlar.
Melekler Sodom ve Gomorraya doğru bakarlar. Buradaki kavmin günahlarının çok ağır olduğunu ve burasının yok olacağını söylerler. Abram burada inanan 50 kişi olsa onlarında günahkarlarla birlikte cezanlandırılacağını söyler. Melekler 50 inanan bulursa yıkıma uğramayacağını söylerler. Abraham pazarlık yaparak bu sayıyı 10'a düşürür ama 10 kişiyide bulamaz. Melekler Sodom'da Lut'un evine girerler. Halk buraya yabancı birilerinin geldiğini öğrenince buraya gelip kapıya dayanırlar. Lut'a yabancıları bize ver derler. Lut onlara melekler yerine kızlarını vermek ister ama o sırada melekler Lut'u durdurup oradaki herkesin gözlerini kör ederler. Lut ve ailesine buradan gitmelerini ve asla arkalarına bakmamalarını söyler. Ancak Lut'un karısı arkasını dönüp bakmış ve taşa dönüşmüştür.

Bir süre sonra Sara hamile kalır ve doğurur. Çocuğun adını İshak koyarlar. Abram kendi karısından olduğu için bu çocuğu çok sever. Karısı İsmaili ve Hacerden rahatsız olduğu için onları evden kovar. Abram tanrıya verdiği sözü unutur. Melekler yine ziyarete gelir ve Abram'ın verdiği sözü hatırlatırlar. Abram ve İshak sunağa doğru yola çıkarlar. İshak ne için gittiklerini sorar. Abram tanrıya kurban edeceğini söyler. İshak kurbanın nerde olduğunu sorar ve cevap alamaz. Sunağa çıktıktan sonra Abram İshak'ın gözlerini bağlar ve bıçağı kaldırır. Tam o sırada gökyüzünden bir el çıkar ve Abram der. Çocuğu bırak ve bana şu gönderdiğim koçu sun. Tanrı Abram'ın imanının tam olduğunu anlar ve hoşnut olur. 

LUT VE KIZLARI

Lut ve kızları birlikte mağaraya kaçar ve birlikte yaşarlar. Kızlar babalarını sarhoş edip soylarının devamı için onunla yatarlar.

Böylece Lut'un iki kızı da öz babalarından hamile kaldı.

Büyük kız bir oğlan doğurdu ve ona Moav[ii] adını verdi. Moav bugünkü Moavlılar'ın atasıdır.

Küçük kızın da bir oğlu oldu ve adını Ben-Ammi[iii] koydu. O da bugünkü Ammonlular'ın atasıdır.

İSHAK VE REBEKA

Abram karısı Sara öldükten sonra hizmetçini oğlu İshak'a cariye bulması için Mısır'a gönderir. On deve ve değerli eşyalarla birlikte yola çıkar. Mısıra geldiğinde develerine su vermek için bir pınarın başına gelir. Bir kız pınara yaklaşır ve testisini doldurur. Hizmetçi su içmek ister. Kız ona su içirir ve develerinede kanıncaya kadar su içireyim der. Bu kız genç ve güzeldir. Abram'ın kardeşi olan  Nahor ile Milka'nın oğlu Betuel'in kızı Rebeka'dır. Rebeka'ya kalacak yeri olmadığını söyler. Rebeka'da onu ve beraberindekileri evlerine götürür. Rebeka'yı İbrahim'in oğluna almak istediğini söyler ve kabul ederler. Rebeka'yla birlikte geri dönerler. Rebeka ile İshak evlenirler. Bir süre sonra İbrahim İshak'ı kutsar İshak'ın karısı Rebeka kısırdı. Tanrıya çocuğu olması için yalvarır..Tanrı İshak'ın yakarışını duyar ve Rebeka hamile kalır. Rebeka'nın karnındaki çocuklar sürekli itişir. Rab: Karnında 2 ulusun olduğunu ve birinin diğerine hakim olacağını söyler. 

Kaynak: Özkan Ertuğrul: Mitoloji Ve İkonografi